W dniach 19-21 maja 2022 roku w Krakowie odbył się I Kongres Przekładoznawstwa Polskiego, którego celem była integracja środowiska polskich badaczy przekładu. Wrocławskie Centrum Badań Literatury dla Dzieci i Młodzieży reprezentowały podczas kongresu cztery członkinie: Katarzyna Biernacka-Licznar, Natalia Paprocka, Bogumiła Staniów i Agnieszka Wandel.
Wystąpienia członkiń CBLDM odbyły się w ramach panelu „Przekład literatury dziecięcej: historia, współczesność, perspektywy rozwoju”, który – wraz z Michałem Borodo (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy) – prowadziła Monika Woźniak (Sapienza Università di Roma), członkini Rady Naukowej naszego Centrum.
Poniżej przedstawiamy pamiątkowe zdjęcia, krótki opis panelu oraz tematy i streszczenia wystąpień naszych członkiń.
PANEL 14: Przekład literatury dziecięcej: historia, współczesność, perspektywy rozwoju
Prowadzący: prof. Monika Woźniak (Sapienza Università di Roma), dr hab. Michał Borodo (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy)
Niedawno minęły trzy dekady od ukazania się książki Moniki Adamczyk-Garbowskiej pt. Polskie tłumaczenia angielskiej literatury dziecięcej: problemy krytyki przekładu. Ta pionierska w kontekście polskim publikacja z 1988 roku, koncentrująca się na polskich tłumaczeniach angielskiej klasyki (Alicja w krainie czarów, Kubuś Puchatek, Piotruś Pan), stała się inspiracją dla wielu późniejszych badaczy przekładu. Badania nad tłumaczeniem dla dzieci rozwinęły się zwłaszcza od początku nowego wieku i zostały wzbogacone o nowe perspektywy, pola badawcze i języki za sprawą prężnie działającego środowiska polskich przekładoznawców. Polscy badacze są widoczni na konferencjach międzynarodowych, publikują po polsku i w innych językach. Ich badania mają charakter interdyscyplinarny: przynależą z jednej strony do studiów nad historią i krytyką literatury dziecięcej oraz badań bibliologicznych, a z drugiej – wpisują się we wszystkie dziedziny studiów przekładoznawczych, tak teoretycznych jak i opisowych. W ostatnich dziesięciu latach gwałtownie wzrosła nie tylko liczba publikacji poświęconych tej tematyce, ale też znacząco poszerzył się ich profil (perspektywa bibliologiczna, językoznawcza, historyczno-literacka, badania nad recepcją, przekład w kontekście nowych mediów itd.). Bardzo pozytywnym zjawiskiem jest duża rozpiętość językowa badanego materiału: analizowane są nie tylko tłumaczenia z języka angielskiego, ale także niemieckiego, francuskiego, włoskiego, rosyjskiego, szwedzkiego, duńskiego, niderlandzkiego oraz obecność polskiej literatury dziecięcej za granicą.
Celem panelu była integracja środowiska akademickiego skupionego wokół przekładu literatury dziecięcej, poszukiwanie punktów wspólnych i możliwości realizacji wspólnych projektów, refleksja nad znaczeniem naszych badań w kontekście polskiego przekładoznawstwa oraz namysł nad nowymi wartościowymi perspektywami naukowymi w ramach pola badawczego, które, pozostając integralną częścią przekładoznawstwa, zachowuje jednocześnie pewną tematyczną i metodologiczną odrębność.
Dr hab. Katarzyna Biernacka–Licznar, prof. UWr, Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych
Włochy, jakich nie znamy. O przekładach włoskiej literatury dla dzieci i młodzieży na język polski w ostatnim stuleciu
Początki literatury dla dzieci i młodzieży w Europie sięgają wieku oświecenia, wtedy zaczęły napływać do Polski najsłynniejsze dzieła światowej literatury dla dziecięcej, na rynku przekładów prym wiodły literatury niemiecka i francuska, następnie angielska. Utwory włoskich autorów nie zajmowały jak dotąd czołowego miejsca w rankingach upodobań polskich czytelników (poza Pinokiem).
W proponowanym wystąpieniu chciałabym skupić się na włoskiej literaturze dla dzieci i młodzieży obecnej w Polsce za sprawą przekładów oraz pokazać, jak na jej rozmiar i kształt wpływały względy społeczne, polityczne i ideologiczne. Moje obserwacje będą dotyczyły okresu stu lat, począwszy od roku 1918, w którym Polska uzyskała niepodległość, do roku 2018, z uwagi na dostępne dane z Biblioteki Narodowej w Warszawie.
W moich badaniach wykorzystam przede wszystkim metodę bibliometryczną, na której użyteczność zwracali uwagę m.in. Anthony Pym, Elżbieta Skibińska, Marzena Chrobak i Natalia Paprocka. Analiza zebranych danych bibliograficznych opublikowanych przekładów pozwoli mi ocenić i opisać rozmiar i charakter popularności wydań przekładów włoskiej literatury dla dzieci i młodzieży w Polsce.
Dzięki zastosowaniu w badaniach analiz ilościowych i jakościowych, przy wzięciu pod uwagę także chronologii zjawiska przenikania przekładów z Włoch do Polski, będę w stanie zrekonstruować mechanizmy, które zadecydowały o kształcie włoskiej oferty wydawniczej, jak również opisać wybrane zjawiska zaistnienia poszczególnych włoskich twórców w polskiej przestrzeni literatury dla dzieci i młodzieży. Zbliżenie kilku perspektyw badawczych: historii i krytyki literatury, jak również bibliologii, pozwoli na zaprezentowanie zebranych przeze mnie różnorodnych świadectw dotyczących recepcji badanej przeze mnie literatury: wypowiedzi literackich, metaliterackich, paraliterackich, jak również wywiadów. Na koniec podzielę się obserwacjami dotyczącymi wydań włoskiej literatury dla dzieci i młodzieży w Polsce z punktu widzenia wydawców książek obrazkowych.
Dr hab. Natalia Paprocka, prof. UWr, Instytut Filologii Romańskiej
Dr hab. Agnieszka Wandel, Instytut Nauk o Informacji i Mediach
Jak „zmierzyć” ideologiczną odmienność przekładów? Garść refleksji metodologicznych na przykładzie badania książek dla dzieci i młodzieży popularyzujących wiedzę o seksualności
Zgodnie z ustaleniami badaczy z kręgu Translation Studies, przekłady jako ogół mogą różnić się od ogółu nie–przekładów, ponieważ oczekiwania społeczne wobec nich bywają odmienne od oczekiwań względem tekstów rodzimych. W związku z tym przekłady nierzadko odgrywają innowacyjną rolę w kulturze docelowej, wpływając na jej kształt i rozwój (zob. np. Even–Zohar 1978; Toury 1995).
W naszym wystąpieniu chciałybyśmy zastanowić się, w jaki sposób można uchwycić i „zmierzyć” tę odmienność przekładów w sytuacji, gdy wiąże się ona z ideologią. Ideologię rozumiemy tu jako „(…) zbiór przekonań i wartości, które wpływają na indywidualny lub instytucjonalny pogląd na świat i pomagają w interpretacji wydarzeń, faktów i innych aspektów doświadczenia” (Mason 2010: 86).
Refleksje, które przedstawimy, są efektem badania zbioru publikacji silnie uwikłanych ideologicznie i funkcjonujących w kulturze, w której współistnieją różne systemy wartości, czyli książek popularyzujących wiedzę o seksualności wśród dzieci i młodzieży. Swój ładunek ideologiczny zawdzięczają one z jednej strony tematyce obarczonej silnym kulturowym i językowym tabu, a z drugiej – wiekowi odbiorców, do których są kierowane. Wpisują się one w szeroki kontekst działań, określanych przez seksuologów mianem edukacji seksualnej, polegających zarówno na informowaniu młodych osób o emocjonalnych, społecznych czy fizycznych aspektach seksualności, jak i na kształtowaniu pożądanych wzorców zachowań oraz propagowaniu norm obyczajowych, kulturowych lub religijnych (zob. np. Izdebski 2003: 977). Badaniem objęłyśmy grupę publikacji wydanych w Polsce w latach 1945–2018, a „pomiarowi” ładunku ideologicznego poszczególnych książek posłużyło określenie dla każdej z publikacji tzw. „profilu ideologicznego”, wyrażającego w skróconej formule podejście jej twórców do roli seksu i seksualności w życiu człowieka. Pozwoliło to na dalszym etapie zastosować metody bibliometryczne i wykazać za pomocą danych liczbowych odmienność ideologiczną przekładów od nie–przekładów.
Prof. dr hab. Bogumiła Staniów, Instytut Nauk o Informacji i Mediach
Informacja o obcych autorach książek dla dzieci i młodzieży w przekładach na język polski oraz w powiązanej z nimi rzeczywistości rozszerzonej
Informacje o autorach książek przełożonych współcześnie można znaleźć zwłaszcza w publikacjach dla dzieci starszych (powyżej 6. lat) i nastolatków. Umieszczają je zarówno wydawnictwa z tradycjami, jak i nowe firmy, szczególnie te wydające literaturę ambitną i wartościową. Opatruje się nimi najczęściej dzieła nagradzane w międzynarodowych lub krajowych konkursach. Ze względu na specyfikę edycji skierowanych do młodego czytelnika, niejednokrotnie w książkach umieszcza się również dane dotyczące ich zagranicznych ilustratorów. Część publikacji odsyła w poszukiwaniu dalszych informacji o autorze do internetowych witryn twórców i wydawców oraz do mediów społecznościowych (Instagram, Facebook), co nadaje im charakter konwergencyjny, powiązany z rozszerzoną rzeczywistością.
Na podstawie analizy księgoznawczej i treściowej informacji zamieszczanych we współczesnych przekładach autorów dla dzieci i młodzieży referat ukaże kanały i sposoby przekazywania przez współczesnych wydawców (oraz samych twórców) informacji o pochodzeniu i dorobku obcych autorów w książkach: w treści książki (wstęp, zakończenie, prolog, posłowie) lub w miejscach „zewnętrznych” – na skrzydełkach, obwolutach i okładkach (w blurbach). Scharakteryzowane zostaną: rodzaj tych informacji (oficjalne, prywatne), ich zakres (o autorze i/lub o dziele, dorobku pisarza, jego wcześniejszych dziełach i planach na przyszłość) oraz sposób i cel przekazu (informacyjny, perswazyjny, humorystyczny, marketingowy).